Duitse economie staat voor ingrijpende transitie

Duitsland kwakkelt. De groei van de economie is er dit jaar tot stilstand gekomen, de industriële productie krimpt en ondernemers zijn somber gestemd. Duitsland niest, en dan – zo luidt het cliché – is Nederland als grootste handelspartner verkouden. Duitsland wordt momenteel afgeschilderd als de zieke man van Europa, net als in de jaren negentig van de vorige eeuw toen strenge hervormingen noodzakelijk waren om het land weer op de been te brengen. Dus is de eerste vraag aan Günter Gülker, directeur van de Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK): wat is er aan de hand?

“Er is vooral veel in de wereld aan de hand. Dat heeft gevolgen voor economieën die afhankelijk zijn van de wereldmarkt. Als een op export georiënteerd land voelt Duitsland dit sterker dan zijn Europese buren. Bovendien weegt zwaar mee dat veel handel met China wordt gedreven. Na corona was de verwachting dat dit land snel weer zou opveren, maar de Chinese economie bleef zwak”, legt Gülker uit. Vooral de voor Duitsland zo omvangrijke auto-industrie heeft daar volgens hem last van. Te meer omdat China die markt in de tussentijd zelf heeft opgebouwd. “Daar worden met name veel kleinere elektrische auto’s ontwikkeld. De Europese en ook de Duitse auto-industrie produceert tot nu toe vooral grotere elektrische auto’s. Hier is nu snel een inhaalslag te maken.”

Zorgen over vestigingsklimaat

Behalve de wereldhandel speelt het wegvallen van goedkope energie de Duitse economie parten, zegt Gülker. “Dit komt door het sluiten van de kerncentrales en het afknijpen van het Russische gas. De krapte op de energiemarkten is een van de oorzaken van de hoge inflatie en de oplopende rente, die op de economie drukken. De Energiewende gaat met hoge kosten gepaard.”

Een zwakke wereldhandel, dure energie: daar hebben veel landen mee te maken. Zijn er ook interne redenen aan te wijzen voor de matige economische cijfers van Duitsland? “Succes in het verleden is geen garantie voor de toekomst”, antwoordt Gülker. “Door jarenlange economische voorspoed is de gretigheid afgenomen. Dat komt helaas vaker voor in verzadigde economieën.”

Deutschlandpakt

In publicaties over de Duitse economie wijten commentatoren de malaise ook wel aan een gebrek aan innovatie, aan experimenteerdrift. Hebben zij een punt? Gülker: “De uitgaven voor R&D zijn met meer dan drie procent hoger dan in veel andere landen, inclusief Nederland. Maar er is gebrek aan het omzetten van deze innovaties in producten en diensten. Hier speelt ook regelgeving een rol, waardoor het bedrijfsleven zich gehinderd voelt en vernieuwingen vaker buiten Europa toepast. Pharma bijvoorbeeld, krijgt meer ruimte in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Wat dat betreft, mogen we ons best zorgen maken over het vestigingsklimaat. Niet alleen in Duitsland maar ook in Europa.”

Wat volgens Gülker buiten kijf staat, is dat Duitsland anders dan bijvoorbeeld Nederland te weinig heeft geïnvesteerd in infrastructuur, met name in digitale infrastructuur. “Het Duitse bedrijfsleven roept de overheid al jaren op om processen te versnellen. Ook de bureaucratie is een punt van zorg. Maar inmiddels is de druk op de politiek vanuit het bedrijfsleven en de maatschappij zó groot dat er iets in beweging komt.”

Die beweging is zichtbaar geworden in het Deutschlandpakt, een veelomvattend plan dat bondskanselier Olaf Scholz afgelopen september presenteerde om Duitsland uit het slop te trekken. Het doel is vooral snelheid te brengen in de transformatie waarvoor het land staat. Gülker is er optimistisch over dat het land sterker uit deze crisis komt dan het erin is gegaan. “Denk aan de eenwording van Oost en West in de jaren negentig en de Hartz-hervormingen in 2005; Duitsland heeft meerdere keren laten zien dat het onder druk kan veranderen.”

Delta Rhine Corridor

Wat kan Nederland daarvan verwachten? De export naar Duitsland is grofweg onder te verdelen in vier blokken: energie (kolen, olie, gas, met een verschuiving naar lng en waterstof), chemie, agrarische producten en technologie. Het laatste segment is de laatste jaren het sterkst gestegen en heeft de grootste waardestijgingen laten zien. “Duitsland ziet Nederland niet alleen als handelspartner, maar ook steeds meer als technologiepartner. Twee jaar geleden sloten overheid en bedrijfsleven uit beide landen het Duits-Nederlandse innovatiepact, gericht op een intensievere samenwerking op het gebied van een innovatieve en duurzame industrie. Een heel positieve ontwikkeling”, legt Gülker uit.

Onlangs schreef hij een stuk in ‘De Ondernemer’, waarin hij aan de hand van drie sectoren schetst hoe Duitsland stappen zet in de transformatie naar een ‘nieuwe’ economie. Zowel de overheid als het bedrijfsleven steekt miljarden euro’s in de productie van groen staal, de ontwikkeling van batterijtechnologie en de opbouw van een chipindustrie. En het fijne is, zegt Gülker, bij alle drie liggen ook kansen voor Nederlandse bedrijven, of is die Nederlandse betrokkenheid er al.

Zoals in Duisburg, waar ThyssenKrupp een groene staalfabriek bouwt, waarbij de eerste hoogoven al in 2026 op waterstof gaat draaien. Deze waterstof kan in de toekomst ook via de Delta Rhine Corridor vanuit Rotterdam naar Noordrijn-Westfalen geleverd worden. Koning Willem-Alexander brengt in november dit jaar een bezoek aan deze deelstaat ter gelegenheid van de ondertekening van een overeenkomst hierover tussen Nederland en Duitsland.

Nederland als technologiepartner

Batterijen zijn essentieel voor de auto-industrie, reden waarom onder andere BMW heeft aangekondigd een batterijfabriek in Beieren te bouwen. Dichter bij de Nederlandse grens heeft Münster de ambitie een Europese topregio te worden voor batterijtechnologie. Ondernemingen en kennisinstellingen in Oost-Nederland zijn vorig jaar al afgereisd naar Münsterland om aansluiting te zoeken bij dit initiatief. De vestiging van productielocaties voor chips, onder meer van Intel in Magdeburg en Infineon, NXP en TSMC in Dresden, bieden kansen aan de Nederlandse hightechindustrie met bedrijven als ASML. Los van het feit dat Europese productie van microchips de risico’s in de toeleveringsketen vermindert, wat ook goed is voor de Nederlandse industrie.Bij groene energie, batterijen en chips gaat het veelal om miljardeninvesteringen van multinationals, gesteund door evenzovele miljarden euro’s subsidie van de Duitse overheid. Hoe profiteren kleinere bedrijven daarvan, vragen we Gülker. “Vergelijk het met infrastructuur. Als je wegen aanlegt, ontstaat daarop verkeer en gaan bedrijven zich langs die wegen vestigen. Als je een industrie vestigt, ontstaat daar een ecosysteem omheen. Zie wat in de regio Eindhoven is gebeurd: Brainport is veel meer dan ASML. Dat herken je ook in Dresden, waar zich een sterke halfgeleiderindustrie heeft ontwikkeld. Als Anschub voor deze nieuwe technologieën was ook hier in de beginjaren financiële ondersteuning door de overheid noodzakelijk.”

De actuele ontwikkelingen in Duitsland bieden volop kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven, meent Gülker. “Zeker bij thema´s als digitalisering en de energietransformatie beschikt Nederland over goede kennis en een positief imago in Duitsland. En door de geopolitieke ontwikkelingen zal de samenwerking in Europa alleen maar toenemen, hier ligt nog veel potentieel voor de BV Nederland. Zeker met het bewustzijn bij de Duitsers dat Nederland niet alleen de beste handelspartner maar ook een technologiepartner op ooghoogte is.”

Innovatie belangrijke component

Herkenbaar, noemt exportconsultant Michel Disselhorst van evofenedex het beeld van de Duitse economie dat Günter Gülker vanuit de DNHK schetst. “Verduurzaming, innovatie en digitalisering zijn ook voor onze achterban belangrijke agendapunten. Kanttekening daarbij is dat exporterende bedrijven, vooral in de industrie en groothandel, op dit moment te maken hebben met een zwakke vraag vanuit Duitsland. De energietransitie gaat gepaard met hogere prijzen, inflatie en een afnemende productie en consumptie. Leden van evofenedex hebben daar last van. Zoals bedrijven in de sectoren rubber, kunststof en metaal die toeleverancier zijn van de auto-industrie. De Nederlandse exporteur heeft ook de uitdaging betaalbare energie te kunnen benutten om concurrerend te blijven. Innovatie is een belangrijke component voor export naar Duitsland. Daarbij hoort wel de waarschuwing dat de Nederlandse overheid oog blijft houden voor het opleidingsniveau gezien de spanning op de arbeidsmarkt. Kennis van de Duitse taal is minder belangrijk dan voorheen, omdat de jonge generatie vaak Engels als voertaal gebruikt.”

Daarentegen zijn er volgens Disselhorst wel culturele aspecten om rekening mee te houden. “Nederlanders zijn erg direct, ongeduldig en willen snel resultaat zien. Duitsers verwachten eerder Gründlichkeit und Pünktlichkeit. Dat betekent dat je je goed moet voorbereiden op een kennismaking en moet leveren wat je hebt beloofd. Duitsers zijn scherper op kwaliteit dan op prijs.” Ook waarschuwt de exportconsultant dat de digitale infrastructuur bij onze oosterburen vaak te wensen overlaat. “Als je digitale producten wilt leveren aan Duitsland, moet je er rekening mee houden dat wifi niet overal werkt. Sommige ondernemers werken nog met een faxapparaat. Hier moet Duitsland echt nog een inhaalslag maken.”

Dit artikel is ook verschenen in globe, het vakblad over internationaal ondernemen van evofenedex.