skipToContentskipToFooter

De impact van geweldsspiraal in Midden-Oosten op zeevracht en ketens

Leestijd: 7 minuten

12-01-2024 De situatie in het Midden-Oosten is sinds 7 oktober ernstig ontwricht, waarbij Hezbollah en Israël voortdurend in conflict zijn met vrijwel dagelijkse beschietingen over en weer in het noordelijke grensgebied. Een analyse van de gevolgen van de oplopende geweldsspiraal tussen Israël en Hezbollah in Libanon voor de zeevaart, logistiek en internationale handelsstromen.

Een oorlog tussen Israël en Hezbollah heeft niet alleen aanzienlijke implicaties voor de situatie in het Oost-Mediterrane gebied, maar vanwege de potentiële escalatiespiraal ook voor het gehele Midden-Oosten, met inbegrip van cruciale zeestraten zoals de Bab-el-Mandeb en de Straat van Hormuz.

Escalatiespiraal

Een escalatiespiraal kan momenteel op verschillende plekken starten, niet enkel in Libanon. Bijvoorbeeld vanwege Amerikaanse bombardementen op Houthi-doelwitten in Jemen (en een Iraanse reactie), of een ongeluk op zee (bijvoorbeeld met de Alborz of Amerikaanse schepen). De gemarkeerde gebieden zullen hoe dan ook betrokken worden, mocht escalatie gebeuren. Voor we kijken naar de gevolgen en de impact van een breder conflict, is het belangrijk te analyseren hoe de route daarnaartoe eruit kan zien.

Hotspots

hotspots.jpg

Dit kan er gebeuren:

  • Omwille van een miscalculatie door de IDF of Hezbollah wordt door de andere partij een vergeldingsactie met dodelijke slachtoffers gezien als escalatie in plaats van gelijksoortige retaliatie. Dit leidt tot een intensivering van het conflict en betrokkenheid van grondtroepen.
  • Sjiitische brigades in Syrië vallen Israël aan in de Golan Hoogten.
  • De Houthi’s verzwaren en verbreden hun aanvallen in de Rode Zee door schepen met nog meer willekeur aan te vallen (inclusief tankers en bulk carriers) en met zwaarder geschut.
  • Luchtaanvallen van Hezbollah op Israël leiden tot meer betrokkenheid van Amerikaanse troepen bij luchtafweer. De VS lanceren raketten op depots, wapenfabrieken, vliegvelden en commandoposten van Houthi’s.
  • De IRGC escaleert via aanvallen op commerciële vaart in de Straat van Hormuz. Zelfs als de capaciteit van de Houthi’s om commerciële zeevaart te beschadigen afneemt door Amerikaanse acties, is Iran in staat deze aanvallen voort te zetten (zoals tegen de Chem Pluto op 23 december en de Symi op 24 november).
  • De VS worden gedwongen tot vergelding vanwege Amerikaanse militaire doden, door Houthi-raketten, aanvallen door sjiitische milities in Syrië/Irak of elders. Toen het schip USS Samuel B. Roberts in 1988 een Iraanse mijn raakte tijdens de Tankeroorlog (1984-1988), initieerden de VS ‘Operation Praying Mantis’. Meerdere Iraanse schepen werden tot zinking gebracht, evenals marineinlichtingenfaciliteiten op twee inactieve olieplatforms. Ook waren er aanvallen op IRGC-doelwitten in Syrië en Irak en de Iraanse marine in de haven.

Het is van belang te benadrukken dat deze acties niet noodzakelijk allemaal hoeven te gebeuren of in deze volgorde zouden verlopen. Het doel is een voorbeeld te geven van een escalatiespiraal waarin een oorlog tussen Israël en Hezbollah reacties vereist van zowel Iran als de Verenigde Staten (en vice versa). De-escalatiepogingen worden bemoeilijkt door de betrokkenheid van andere actoren, zoals pro-Iraanse milities en groeperingen met verschillende gradaties van autonomie. Vrijwel geen enkele andere staat in het Midden-Oosten heeft belang bij escalatie, zelfs niet als de IDF een nieuw front opent tegen Hezbollah. Soennitische landen als Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte zouden zowel Hezbollah als Hamas graag zien verdwijnen om hun eigen invloed te versterken. 

Impact op internationale economie, handel en logistiek

Bepaalde acties zouden kunnen leiden tot:

  • Zware beperkingen voor vrachtvervoer van en naar zowel de haven van Haifa als Ben Gurion Airport in Tel Aviv, voor enkel essentiële goederen. Hoge risicopremies leiden tot het vermijden van Haifa.
  • Zware bombardementen op Beirut. Daar waar Israël bereid is garant te staan voor essentiële vracht heeft Libanon niet de financiële middelen hiervoor en wordt de haven steeds onbereikbaarder.
  • Flinke beperking van export uit Israël vanwege zijn oorlogseconomie. Wat cijfers: 14 procent van de Europese computerprocessor-import en miljarden euro’s aan aerospace- en telecoms-equipment van de EU komen uit Israël. Ook is dit land de zesde grootste kunstmestexporteur ter wereld. Dit zal echter niet disruptief zijn voor de economie van de EU.
  • Libanon is geen belangrijke handelspartner voor de EU. De totale import uit Libanon is slechts 600 miljoen euro, terwijl de import uit Israël 17,5 miljard euro bedraagt.
  • Onrust op zee zorgt voor maandenlange omzeilingen om Bab-el-Mandeb te vermijden. Dit geldt ook voor tankers en bulk carriers.
  • Iran en pro-Iraanse actoren beschieten en kapen schepen in de Perzische Golf, Straat van Hormuz en Arabische Zee. Verzekeringsmaatschappijen schorten het aanbod van vrachtverzekeringen op.
  • De verhoogde dreigingen en beperktere afvaarten creëren een equipmenttekort in de Perzische Golf. Dit alles leidt tot additionele toeslagen en hoge vrachttarieven (+5000 dollar) voor afvaarten van en naar Dammam, Um Qasr, Kuweit, Hamad, Jebel Ali en Sohar.
  • Gasprijzen (TTF) stijgen van het huidige niveau van circa 35 euro naar 70-100 euro (MWh), in lijn met berekeningen van de Rabobank bij een beperkte escalatie van het conflict.
  • De Brent-prijs voor een vat olie stijgt van het huidige niveau van circa 80 dollar naar 109−121 dollar, in lijn met een ‘medium disruptie’-scenario volgens de World Bank.
  • Iran, dat niet in staat is om Amerikaanse vuurkracht te evenaren, zal horizontaal escaleren. Niet alleen in de regio, maar potentieel ook in andere delen van de wereld. Bijvoorbeeld via aanslagen door gelieerde terreurcellen in Europa, of cyberaanvallen op financiële instanties en het bedrijfsleven.
  • De inkomsten uit toerisme, een cruciale bron voor buitenlandse valuta voor Egypte, Libanon en Jordanië, drogen op. Daarnaast loopt Egypte bij een massale vermijding van het Suezkanaal maandelijks circa 500 miljoen dollar aan tolinkomsten mis. Al deze factoren hebben een destabiliserende invloed in de regio.

Conclusie

Een escalatie van spanningen in het Midden-Oosten, met name een conflict tussen Israël en Hezbollah in Libanon, vormt een aanzienlijke beproeving voor de logistieke en internationale handel. De potentiële spreiding van ontwrichting van cruciale scheepvaartroutes, stijgende verzekeringspremies en vertragingen in de supplychains als gevolg van oplopende spanningen vergen een doortastende heroverweging van risicobeheerstrategieën.

Het is cruciaal dat logistieke professionals goed geïnformeerd blijven, samenwerken met partners en leveranciers, maximaal gebruikmaken van digitale oplossingen om inzicht te krijgen en mitigerende maatregelen nemen om kwetsbaarheden tot een minimum te beperken. Deze analyse benadrukt het onontbeerlijke belang van proactief risicobeheer bij het doorkruisen van de complexiteit van wereldhandel te midden van geopolitieke volatiliteit.

Dit artikel is geschreven door Casper Roerade, beleidsadviseur Mainports & Internationale Supplychains. 

Wil je meer informatie of heb je vragen? Neem contact met ons op via [email protected].

Casper R-500x500.jpg

Achtergrond

Achtergrondinformatie

De Israëlische strijdkrachten (IDF) hebben een langdurige aanwezigheid in Libanon gehad, aanvankelijk als reactie op de dreiging van militanten van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in het zuiden van Libanon. In 1978 lanceerde de IDF 'Operatie Litani' na een terreuraanslag nabij Tel Aviv, met als doel de verdrijving van Palestijnen. In 1982 viel de IDF opnieuw binnen en schakelde de militante tak van de PLO in Libanon uit.

Bezetting veiligheidscorridor

Van 1985 tot 2000 bezette Israël een veiligheidscorridor in het zuiden van Libanon. Hezbollah, een sjiitische militante beweging, ontstond in 1985 vanuit gefragmenteerd lokaal sjiitisch verzet tegen de IDF, gesteund en geïnspireerd door de Iraanse Revolutionaire Garde (IRGC). Na een grensaanval in 2006 tussen Israël en Hezbollah, met 34 dagen oorlog en aanzienlijke verwoestingen in Zuid-Libanon, Beirut en Haifa, kwam er een wapenstilstand via bemiddeling van de Verenigde Naties (VN) met resolutie 1701. Deze resolutie eiste ontwapening van Libanon ten zuiden van de rivier Litani (30 km ten noorden van de grens) en terugtrekking van Hezbollah, maar dit is nooit gerealiseerd. De situatie bleef jarenlang stabiel vanwege de wederzijdse dreiging.

Resolutie 1701

Het doel van resolutie 1701 was dat Hezbollah zich zou terugtrekken onder druk van de Libanese strijdkrachten en de United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL). Desondanks heeft Hezbollah zijn positie versterkt en beschikt de beweging over een arsenaal van 150.000 raketten. Zelfs na de wapenstilstand bleven Hezbollah en Israël op gespannen voet staan. De IDF heeft Hezbollah-installaties en -leiders aangevallen in Syrië. En in 2019 wisselden beide partijen vuur uit, waarbij Israël voor het eerst op Libanees grondgebied schoot.

Veranderde risicocalculatie Israël

Sinds 7 oktober is de risicobeoordeling van Israël sterk veranderd. Zelfs gematigde politici erkennen dat de situatie in het noorden onhoudbaar is. Na de ontdekking van ondergrondse tunnels van Hezbollah naar Israël in 2018, vergelijkbaar met die van Hamas, is de bereidheid van Israël om dergelijke risico's aan de grens te accepteren aanzienlijk afgenomen. Israël voelt ook de noodzaak om haar deterrence posture in de regio te herstellen. Israëls benadering van Hezbollah is er een van 'compellance', waarbij kosten worden opgelegd door dreiging of actie totdat het gedrag van het doelwit verandert. Dit staat in contrast met het handhaven van de status quo (deterrence), met als doel Hezbollah’s terugtrekking uit het grensgebied. Het probleem is dat Israël erop gokt dat Hezbollah geen oorlog wil voeren en eerder zal de-escaleren, met het risico op een verkeerde inschatting en oorlog.

Positie van Hezbollah in Libanon

Hezbollah heeft sinds 2006 niet alleen als militante beweging maar ook als politieke partij aanzienlijk aan invloed gewonnen. In de nasleep van de implosie van de Libanese staat sinds 2019, fungeert Hezbollah praktisch als een parallelle entiteit naast de officiële Libanese regering. Libanon ervaart al geruime tijd economische neergang en structurele tekorten, en de politieke onrust heeft het land meer dan een jaar zonder president gelaten. De politieke tak van Hezbollah is de vierde grootste partij in het parlement en maakt deel uit van het kabinet, met Hassan Nasrallah als secretaris-generaal sinds 1992.

Politieke invloed

De groeiende politieke invloed van Hezbollah sinds 2006 brengt ook politieke verantwoordelijkheid met zich mee voor de toestand in Libanon. Oorlog met Israël wordt in Libanon sterk afgekeurd, vooral gezien de huidige omstandigheden met regelmatige stroomuitval, voedseltekorten en een inflatie van meer dan 200 procent. Hezbollah ondersteunt Hamas en de Islamitische Jihadbeweging in Palestina (PIJ), deels om zichzelf te presenteren als een steunpilaar voor de onderdrukten in de regio. Tegelijkertijd doet Hezbollah dit ook omdat het Palestijnse verzet in Gaza en de Westelijke Jordaanoever de capaciteiten van de IDF om de positie van Hezbollah te bedreigen, verzwakt.

Belang van Hezbollah voor Iran

Voor Iran is Hezbollah van onschatbare waarde binnen zijn bredere 'Axis of Resistance' tegen Israël en de Verenigde Staten. Deze as omvat diverse milities en groeperingen, zoals de Houthi's in Jemen, het Assad-regime, de Fatemiyoun- en Zaynabiyoun-brigades in Syrië, en de Popular Mobilization Forces en Kataib Hezbollah in Irak. Vooral Hezbollah speelt een cruciale rol in de forward defence-strategie van Iran, waarbij het fungeert als bescherming tegen een potentiële aanval op Iraans grondgebied. Bovendien dient Hezbollah als een essentiële steunpilaar voor andere milities en het Assad-regime.

Gecontroleerde escalatie

Ondanks de perceptie van dreiging jegens Israël, geeft Iran de voorkeur aan gecontroleerde escalatie. Men beseft dat een conflict tussen Hezbollah en Israël Iran kan betrekken, wat op zijn beurt de betrokkenheid van de VS kan uitlokken. Voorlopig ziet Iran dat de VS risicomijdend zijn en voelt zich daardoor in staat zijn aanwezigheid merkbaar te maken door onder meer het fregat Alborz sinds 1 januari in de Rode Zee te laten varen.

Een directe confrontatie met de Verenigde Staten vormt echter een existentieel gevaar voor het Iraanse regime, met name gezien de binnenlandse druk door protesten sinds de dood van Mahsa Amini in september 2022 en de onzekerheden rond de opvolging van de fragiele Ayatollah Khamenei, te midden van langdurige economische sancties.

reported.jpg

Betrokkenheid Verenigde Staten

De Verenigde Staten hebben langdurige steun verleend aan Israël en beschouwen Iran als de voornaamste bedreiging voor stabiliteit in het Midden-Oosten, een visie die teruggaat tot de Iraanse Revolutie van 1979, die een antiwesters karakter had. De VS trachten zich al geruime tijd terug te trekken uit het Midden-Oosten, na twee mislukte langdurige oorlogen. Deze terugtrekking wordt gemotiveerd door de wens om het zwaartepunt van Amerikaanse strijdkrachten te verleggen naar de Indo-Pacific, waar ze cruciaal zijn in de competitie met China. Daarbij komt dat de VS ook al bijna twee jaar steun verleenden aan Oekraïne, in de oorlog met Rusland. Tot slot is 2024 een verkiezingsjaar en is president Biden verre van gegarandeerd van een tweede termijn, betrokkenheid bij nog een conflict is het laatste wat de Amerikaanse kiezer wil.

Om escalatie te voorkomen en niet opnieuw betrokken te raken bij een conflict in het Midden-Oosten, is het beleid van de VS zeer voorzichtig. Sinds 1945 fungeren de VS als beschermer van de liberale internationale orde, waarvan vrijheid van navigatie een essentieel onderdeel is. Dit blijkt uit de leidende rol van de VS in Operation Prosperity Guardian, gericht op het waarborgen van een veilige doorgang door de Rode Zee en Bab-el-Mandeb. De VS zijn aan meerdere fronten gekant tegen Iraanse proxies, waarbij ze genoodzaakt zijn tot afschrikking van Hezbollah en de Houthi's, en pro-Iraanse milities al meer dan 100 aanvallen hebben uitgevoerd op Amerikaanse strijdkrachten in de regio. (zie afbeelding)  

us-troops.jpg

Gerelateerde nieuwsberichten