Ondernemen in een fragmenterende, multipolaire wereld

Multipolaire wereld

Ik zie een andere wereld, één waarin de VS en China de ­do­minante spelers zijn maar middenmachten ook een toe­nemende belangrijke rol spelen. Kortom, een multipolaire wereld. Het begrip multipolair verwijst niet naar de gelijkwaardigheid van alle belangrijke spelers, maar naar een gefragmenteerd internationaal systeem met grote ‘systeembeïnvloeders’. Dit zijn staten of samenwerkingsverbanden die niet individueel het systeem kunnen domineren. Wel zijn ze in staat de aard daarvan aanzienlijk te beïnvloeden door unilaterale en multilaterale acties. Denk aan spelers als Brazilië, India, Saoedi-Arabië en de Europese Unie (EU), die expliciet de koudeoorlogmentaliteit verwerpen en bewust kiezen voor strategische autonomie in plaats van zich aan te sluiten bij één partij. De EU noemt dit ‘open strategische autonomie’, India multi-alignment, Brazilië autonomia pela diversificação, enzovoort.

Kiezen voor autonomie in een multipolair systeem is wezenlijk anders dan neutraal (non-aligned) blijven in een bipolair systeem. Geopolitieke posities zijn in het eerstgenoemde geval per kwestie verschillend, waardoor landen flexibel kunnen schakelen tussen partners. India is daar een goed voorbeeld van. Dit land onderhoudt nauwe economische banden met Rusland, versterkt zijn politieke relaties met de VS en blijft bij kernveiligheidskwesties vasthouden aan non-alignment.

Waarom doen landen dit? Enerzijds hebben deze landen ­grotere interne capaciteiten. Anderzijds is de oriëntatie van de supermachten veranderd. Tien jaar geleden keken veel landen naar de VS voor hun veiligheid en naar China voor economische groei. Maar vandaag de dag lijkt geen van beide landen wat dat betreft een veilige keuze. Dominant als ze zijn, worden zowel de VS als China in toenemende mate gezien als onberekenbaar en op zichzelf gericht. In die onzekere wereld moeten ondernemers weten te schipperen.

Grillige supermachten

China’s structurele economische problemen zijn behoorlijk serieus, waardoor het momenteel er niet naar uitziet dat dit land de Amerikaanse economie ooit zal inhalen. Was de Chinese economie in 2019 nog 66,6 procent van de Amerikaanse, in 2024 was dit gestagneerd op 63,5 procent. De implosie van de vastgoedmarkt was de trigger voor een terugval waarbij bedrijven en particulieren meer gaan sparen en/of schulden aflossen en investeringen en consumptie achter­blijven.

China's structureel hoge binnenlandse spaarquote is het gevolg van een decennialange ontwikkelingsstrategie waarbij de overheid gelden effectief overdraagt van huishoudens naar de industrie om deze te stimuleren. Sommige van deze subsidies zijn directe subsidies, maar de meeste zijn min of meer verborgen. Denk aan een ondergewaardeerde munteenheid, lage rente en overinvesteringen in transportinfrastructuur. China exporteert zijn overcapaciteit en is zo in staat een binnenlands tekort aan vraag op te vangen. Maar de vraag is hoelang dit haalbaar blijft, gezien de dalende industriële winsten en toenemende handelsbeperkingen van rijke landen tegenover China in de afgelopen drie jaren.

Aan de andere kant hebben de VS hun leiderschapsrol in het multilaterale systeem (zij het bij de VN, WTO, WHO of ICC) en hun steun voor de liberale wereldorde definitief opgezegd. De Amerikaanse economie is vandaag de dag 26 procent van het mondiale bruto binnenlands product, een onveranderd percentage ten opzichte van 1990. Maar hegemonie in het internationale systeem draait niet alleen om militaire en economische macht. Hiervoor zijn ook legitimiteit en bereidwilligheid noodzakelijk, maar deze twee factoren ontbreken. De VS zijn niet langer bereid de lasten te dragen van wereldleiderschap en bekijken de wereld in toenemende mate vanuit het perspectief van winnen of verliezen.

Eigen pad

Intussen kiezen middenmachten hun eigen pad. De EU kiest daarbij duidelijk voor vrije handel. Denk aan het in december 2024 gesloten handelsverdrag met de Mercosur-landen, haar verdragen met Mexico en Chili, haar strategische agenda

met India en aan haar onderhandelingen met Maleisië en Indonesië. De multipolaire wereld vereist pragmatisme van Europa, want zijn partners zullen niet op elk onderwerp gelijkgestemd zijn. Uiteindelijk draait succes niet om welk land lid is van de meeste coalities of welke coalities het grootst zijn, maar welk land coalities kan vormen die consequent zijn doelstellingen verwezenlijken.

Dit is ook de reden waarom de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika, Ethiopië, Egypte, Verenigde Arabische Emiraten en Iran) niet effectief zullen zijn als blok. De coalitie is te groot en divers, met uiteenlopende belangen en te brede doelstellingen. Een verdere uitbreiding van BRICS (circa veertig landen willen toetreden) zorgt alleen maar voor meer verlies van daadkracht. BRICS is niet relevant omdat het een sterk blok is of een unanieme visie deelt, maar omdat het symbool staat voor de toegenomen relevantie van een grote groep stemmen in het internationale systeem. BRICS is nuttig voor middenmachten als middel om te balanceren tussen China en de VS, en om een boodschap van onvrede met het bestaande systeem uit te dragen.

Neem bijvoorbeeld Brazilië, een land dat al jaren roept om een permanente zetel in de VN-veiligheidsraad. Een derde van zijn export gaat naar China, maar tegelijk zoeken de Brazilianen naar manieren om niet te afhankelijk te worden van de Chinezen. Zo hopen ze dat het handelsverdrag met de EU meer balans brengt, waren ze tegen uitbreiding van de BRICS omwille van de verwatering van hun eigen invloed ten opzichte van China, en wezen ze het aanbod om deel te nemen aan China’s Nieuwe Zijderoute vriendelijk af.

Geopolitieke antenne

Geopolitieke en economische fragmentatie vergen waakzaamheid van ondernemers. Hierbij is het van belang inzicht te hebben in geopolitieke trends en deze vervolgens te koppelen aan scenario’s om de robuustheid van bestaande of nieuwe bedrijfsmodellen te testen. Internationale handel zal niet verdwijnen en ondernemers kunnen inspelen op nieuwe partnerschappen. Zoals de India-Middle East-Europe Economic Corridor (IMEC) en het Global Gateway-initiatief, waarmee de EU wereldwijd investeert in infrastructuurprojecten.

De fragmentatie in de wereld vertaalt zich bijvoorbeeld in handelsbarrières, datalokalisatie (data lokaal houden) en industrieel beleid waarbij overheden binnenlandse sectoren ondersteunen en afschermen. Kansen voor Nederlandse exportbedrijven liggen niet alleen in nieuwe groeimarkten door handelsakkoorden, maar ook zeker in het versterken van hun concurrentievoordeel door een wendbare houding en te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen. Hierbij kunnen ondernemingen bijvoorbeeld denken aan de volgende strategieën:

• Kostenoptimalisatie oftewel analyseren hoe nieuwe tarieven en belastingen de prijspositie van producten beïnvloeden ten opzichte van concurrenten.
• Bedrijfsactiviteiten afstemmen op handelsstromen in opkomende gebieden door gebruik te maken van nieuwe handelsroutes. Denk bijvoorbeeld aan de corridors IMEC of de Trans-Caspian International Transport Route, een handelsroute van Zuidoost-Azië en China naar Europa via Kazachstan, de Kaspische Zee, Azerbeidzjan, Georgië en Turkije.
• Groeien door industriële beleidsprikkels van overheden, zoals subsidies of stimuleringsprogramma’s. Zo gaat Nederland een half miljoen euro bijdragen aan het fonds Global Facility to Decarbonize Transport van de Wereldbank. Dit fonds stimuleert fietsen en wandelen in steden overal ter wereld.
• Innoveren in geopolitieke clusters. Bedrijven kunnen profiteren van innovatieve ecosystemen zoals Horizon Europe of ASEAN-partnerschappen. Ook voor visums.
• Gebruikmaken van financieringskansen. Bedrijven kunnen onderhandelen over gunstige financieringsvoorwaarden via export-importbanken of bilaterale handelsinitiatieven.
• Regelgeving als concurrentievoordeel benutten. Door een productportfolio aan te passen, kun je als bedrijf soms sneller en efficiënter voldoen aan uiteenlopende regel­gevingsnormen dan je concurrenten.

Weerbaar en wendbaar

Tegelijk brengt fragmentatie in de wereld ook uitdagingen met zich mee voor internationale ondernemingen. Aanwezigheid in de ene markt kan een bedreiging zijn voor het succes in een andere. Weerbaarheid en wendbaarheid zijn hiervoor oplossingen. Het is belangrijk om overmatige afhankelijkheden van specifieke klanten, leveranciers, distributienetwerken of grondstoffen te voorkomen. Daarbij moeten ondernemers voldoende redundantie en flexibiliteit in hun bedrijf bouwen, onder andere door in te zetten op samenwerking en hun inzicht te vergroten in de eigen keten. Kortom, het is van belang om weerbaarheidsdoelen vast te stellen met bijbehorende KPI’s om de strategische planning te bevorderen. Zo kunnen bedrijven de vruchten plukken van een veranderlijk handelssysteem in een multipolaire wereld.

Bron + beeld: Managing Multipolarity: Coalition Building in a Fragmented World | American Enterprise Institute - AEI. Auteurs: Zack Cooper, Connor Fiddler, Allison Schwartz, Emily Young Carr, Ben Noon (2024). Data compiled from World Integrated Trade Solution.