“Zonder vertrouwen werkt een ecosysteem niet”

Of kijk naar innovatie, zegt Van Gorp. “Je hebt systemen waarbij je in je eentje iets niet kunt bereiken, al was het maar omdat je de financiële middelen niet hebt. Of de kennis. Of de expertise. Maar als je dat clustert, kun je zelfs met concurrenten samenwerken om iets te bewerkstelligen.

Ik denk dat zoiets ook in de transportsector heel goed kan werken. Transport is, net als de financiële sector, een fundament onder de economie. Maar bedrijven in de transportsector lopen relatief achter op wat ze zouden moeten bereiken. Dan heb ik het niet over die last mile – daar gebeurt al best heel veel – maar juist over alles wat daarvoor ligt. De helft van alle vrachtauto’s rijdt nog altijd deels of halfleeg rond. Dat kun je alleen oplossen door samen te werken. Dan moet je buiten je traditionele paden treden, gaan werken met partners die ook innovatie willen en die dat samen met jou willen aangaan. Partners die soms het kortetermijngewin willen opgeven om de langetermijndoelstelling te behalen. Dat is heel belangrijk.”

Drie succesfactoren

Volgens Van Gorp zijn er drie belangrijke ­­succesfactoren om een ecosysteem (waarin bedrijven met elkaar samenwerken om duurzaam te opereren) te laten werken. “De eerste is dat je expliciet per partner kunt aangeven wat zo’n partner eruit kan halen. Heel vaak blijft dát juist onderbelicht. Alle partners klinken met elkaar op een prachtige doel­stelling – ‘fossielvrij’, wie kan daar nou tegen zijn? – dus hup: daar is de champagne. Maar daarna gaat het schuren, want de markt doet zus of een concurrent doet zo en dan moet je toch mee. Dan worden er algauw dingen geroepen als: ‘Maar dát kun je niet van ons verwachten! Dit gaan we niet doen, hoor.’ Dus is het heel belangrijk dat je als bedrijf expliciet aangeeft wat je in de samenwerking stopt en wat je eruit wilt halen.”

Ze vervolgt: “De tweede succesfactor is: normen en waarden. Benoem waarvoor je gaat staan en neem dat ook echt serieus. En zeg erbij: daar mag je ons op afrekenen. De derde is: heb vertrouwen in je partners. Als dat er niet is, gaat het ecosysteem niet werken”, weet Van Gorp.

De hoogleraar waarschuwt ook meteen voor te hoge verwachtingen, over en weer. “Samenwerkingen als deze gaan door alle sectoren heen; iedereen is betrokken, geen enkele sector is uitgezonderd. Als je slim bent, kijk je naar een ecosysteem dat je helpt bij ­ het bereiken van je doelen. Daar ga je op voor­sorteren in plaats van dat je wacht tot regelgeving je inhaalt”, aldus Van Gorp. Dat sommige ondernemers hun aarzelingen hebben bij samenwerking met bepaalde concurrenten, kan ze best begrijpen. “Het is zeker niet gemakkelijk. Je moet goed kijken met welke partners je in zee gaat. Je geeft ook niet, als je buiten op straat loopt, je portemonnee aan de eerste de beste persoon die je tegenkomt. Het is noodzakelijk om te kijken of partners hetzelfde normen- en waarden­patroon hanteren als jij zelf. En ga alleen een samenwerking aan met een partij als die echt toegevoegde waarde heeft. Die een eigenschap heeft die je zelf niet hebt, of niet kunt bereiken. Dat kan in termen van expertise zijn, of wat anders. In de tuinbouw hebben verschillende bedrijven zich geclusterd op het gebied van duurzaamheid. Die hebben gezegd: we gaan samenwerken om iets te bereiken. Daardoor staan ze sterk als cluster.”

Van Gorp wil maar zeggen: als je iets samendoet, wordt het er algauw beter van. “Je kunt bijvoorbeeld samen meer in innovatie investeren. We kunnen er als Nederland ook veel meer een exportproduct van maken. Neem als voorbeeld die duurzaamheid in de tuinbouw, dat is een fenomeen dat in andere landen ook speelt. De kennis die wij hebben is prima te exporteren. En dat niet alleen; er wordt ook gekeken hoe je ervoor kunt zorgen dat je leveranciers van de producten die je gebruikt in een goede werkomgeving werken en dat ze op een fatsoenlijke manier betaald worden. Ook op dat gebied kun je samenwerken in je waardeketen, gewoon zorgen dat dat soort zaken op orde zijn”, stelt Van Gorp.

Veel bedrijven die dit doen zitten volgens haar in meerdere ecosystemen. “Die kunnen prima naast elkaar bestaan. Sommige ecosystemen zitten op innovatie, andere meer op digitalisering of verduurzaming. Maar de drie succesfactoren die ik eerder noemde moet je elke keer wel meenemen om het te laten werken. Anders blijft het bij mooie woorden. Ik word regelmatig gevraagd in te springen bij een bedrijf dat op zich prachtige afspraken heeft gemaakt. Als je het op papier leest, krijg je bijna tranen in je ogen, zo mooi ziet het eruit. Maar ze vergeten dan echt de nitty-gritty, de essentie, om te kijken naar: wat wil iedereen eruit halen, wat stoppen ze erin, wat gaan we doen als het moeilijk wordt? Je moet vooraf met elkaar regelen dat je kunt escaleren. Dat laatste zou niet op een dagelijkse basis moeten gebeuren, want dan ben je het continu niet eens met elkaar. De oplossing daarvoor zit ‘m in de goede voorbereiding. Als je dagelijks ervaart dat iets niet goed werkt, heb je iets niet goed afgesproken”, zegt Van Gorp resoluut.

Dát het een keer gaat schuren in een ecosysteem staat volgens Van Gorp sowieso vast. “Het gaat immers om ambitieuze doelstellingen. Dus zul je echt haarscherpe keuzes moeten maken, daar moet je investeringen tegenover zetten voor het samen zoeken naar oplossingen voor lastige dingen. Want als ze niet lastig waren, hadden we ze met z’n allen allang opgelost. Dat hebben we niet gedaan, want iedereen is in zijn eigen waardeketen verder gegaan. Er zijn systemische veranderingen nodig en dus heb je mensen nodig die dat begrijpen. Die op systeemniveau kunnen denken en dat ook kunnen implementeren. Soms kan een externe deskundige daarbij helpen. En dat ben ik weleens. Als er van alle partijen veel gevraagd wordt maar er tegelijkertijd weinig wordt gedaan, worden mensen daar weleens ongeduldig van. ‘Leuk hoor, zo’n ecosysteem. We praten ons suf, maar er komt niets uit’, zeggen ze dan. Dus in zo’n geval word ik er weleens bij gehaald”, vertelt ze nuchter.

Bagagedrager

Kortom, ecosysteemdenken kost inspanning, maar kan bedrijven ook veel opleveren, zegt Van Gorp. “Als je samen een innovatie kunt neerzetten en daar stappen in kunt maken, levert het je juist veel op. En bedenk: je hoeft echt niet altijd de eerste te zijn, kijk af en toe gewoon hoe anderen het doen. Je kunt ook heel goed op de bagagedrager van andere bedrijven meegaan. Die hebben hun leergeld al betaald, doe daar dan je voordeel mee. Er is veel kennis en kunde te halen en daarmee te exporteren”, stelt Van Gorp.

De hoogleraar heeft zin in haar bijdrage aan de collegereeks. ”Ik ga delen hoe je een ecosysteem werkend maakt en zal mooie voorbeelden geven. Ik waardeer het vooral ook als mensen tijdens mijn college met vragen komen. Zo van: hoe werkt zoiets voor mij en wat kan ik ermee? Laat deelnemers vooral ook hun eigen casussen meenemen.”