De impact van geopolitiek op groei van duurzame handel

Koopman legde de deelnemers aan het Trade Compliance Congres uit dat de oude gedachte dat onderlinge economische afhankelijkheid leidt tot vrede en samen­werking, lijkt te worden vervangen door het besef dat staten die afhankelijkheid ook kunnen gebruiken als drukmiddel. “Bijvoorbeeld door handelsroutes of data­­stromen te blokkeren en militair machts­vertoon.” Ook het principe van meest begun­stigde natie [waarbij handelsvoordelen die een staat aan een handelspartner toekent ook aan alle andere handelspartners worden toegekend, red.] staat volgens Koopman onder druk, omdat landen steeds vaker bilaterale handelsovereenkomsten met exclusieve deals sluiten. “Dit alles is een bedreiging voor Nederland als internationaal handelsknooppunt. Tegelijkertijd ontstaan er ook kansen, zoals de opmars van groene investeringen en allerlei initiatieven van nieuwe samenwerkingen.”

Dringende noodzaak

De veranderingen in de wereld betekenen voor de EU een dringende noodzaak tot strategische autonomie, vindt Koopman. “Maar zonder de voordelen van open handel volledig op te geven. Wel moet de EU zelfstandiger worden op het gebied van goederenproductie, energie, digitalisering en veiligheid. Met grip op grondstoffen, diversificatie van en controle over

handelsketens en een balans tussen duurzaamheid, economische concurrentiekracht en soevereiniteit. Voor de interne markt is het nodig dat de vele handelsbarrières tussen de lidstaten worden afgebroken, zodat bedrijven gemakkelijker binnen Europa kunnen handelen. Buiten Europa is het noodzakelijk dat Brussel inzet op het diversifiëren van handelsbetrekkingen. Goede handelsverdragen zijn hierbij onmisbaar voor toegang tot externe markten en om te voorkomen dat er producten in Europa binnenkomen die niet voldoen aan onze duurzaamheidsnormen.”

Vanuit logistiek oogpunt maakt de geopolitieke fragmentatie van de wereldhandel toeleveringsketens langer en complexer. Koopman: “De klassieke handelsketen bestaat niet meer. Waar we vroeger spraken over een lineaire keten van grondstof tot eindproduct, zien we nu complexe netwerken met allerlei onderlinge afhankelijkheden. Zo liep Volkswagen forse ver­traging op toen kabelbomen uit Oekraïne niet meer konden worden geleverd. Een ander voorbeeld is dat van een kleding­importeur die dacht veilig te zitten. Totdat bleek dat zijn verpakkingsmateriaal uit Israël kwam en de levering stokte door het conflict in dat land. Niet alleen grote bedrijven worden door dergelijke zaken geraakt. Ook het mkb krijgt steeds vaker met verstoringen te maken, vaak via hun leveranciers of klanten. Die willen jouw product opeens niet meer hebben, omdat ze vinden dat je fout bezig bent.”

Bedrijven doen er volgens Koopman verstandig aan hun kijk op waardeketens te herzien. “De geoptimaliseerde lineaire processen die wij kennen, mogen dan wel efficiënt zijn, maar ze zijn ook kwetsbaar. De geopolitieke onzekerheden vragen om bewuste, strategische keuzes over markten, partners en ketenontwerp. De ketens die internationaal ondernemers nu nodig hebben zijn dynamische, veerkrachtige ecosystemen die adaptief, duurzaam en strategisch zijn. Dat is niet zo moeilijk als het misschien lijkt. Op sommige verstoringen en ontwikkelingen kunnen bedrijven zich goed voorbereiden. Zoals de uitval van elektriciteit en de snelle opkomst van kunstmatige intelligentie. Dit vraagt weerbaarheid, het vermogen klappen op te vangen zonder om te vallen. Voor onvoorspelbare verstoringen, zoals plotseling escalerende conflicten, cyberaanvallen of een exportverbod op onmisbare grondstoffen of componenten, is wendbaarheid nodig, zodat je snel kunt schakelen. Weerbaarheid en wendbaarheid geven de benodigde veerkracht. Of zoals wij het bij evofenedex liever noemen: sprongkracht. Dat is het vermogen om niet alleen te herstellen van verstoringen, maar ook om daar sterker uit te komen.”

Veerkracht is maatwerk

Uit recent onderzoek van evofenedex blijkt dat bedrijven vooral veerkrachtiger kunnen worden door de mogelijkheden van dual sourcing of nearshoring te onderzoeken (52 procent). En door te werken aan meer zicht op hun supply chains (44 procent), hun strategische voorraden te verhogen (40 procent), scenarioplanning te ontwikkelen (35 procent) en hun besluitvorming te versnellen (32 procent). “Hiervoor moeten ondernemers niet alleen risico’s kunnen beheersen, maar ook in staat zijn structureel hun bedrijfsmodel aan te passen aan verschillende scenario’s”, is de ervaring van Koopman.

Hij vervolgt: “Om robuust en toekomstbestendig te zijn is het noodzakelijk proactief, adaptief en politiek bewust te opereren. Bedenk wel dat veerkracht maatwerk is. Er is niet één oplossing die voor alle bedrijven werkt. Maar naast de keuze voor hun leveranciers of productielanden beschikken alle bedrijven over diverse instrumenten om hun weerbaarheid te vergroten. Zoals redundantie [bewust aanhouden van extra capaciteit, red.], snelle besluitvorming, flexibele netwerken, modulariteit, ketenzichtbaarheid en inzicht in risico’s.”

Bedrijven balanceren

Volgens evofenedex is duurzaam ondernemen een pre voor ketenveerkracht. “Duurzame ondernemers hebben veel meer zicht en grip op hun ketens. Omdat het bijdraagt aan kostenverlaging, klant- en leveranciersloyaliteit, innovatie, investeerdersvertrouwen en risicobeheersing heeft duurzaam ondernemen een strategische waarde gekregen. Een aantal van deze factoren draagt ook bij aan ketenveerkracht. Want bepaalde ketenbedreigingen ­ontstaan immers door zaken als klimaat­opwarming, milieuverontreiniging, water­tekorten, habitatverlies en sociale misstanden”, legt Koopman uit.

Duurzaam ondernemen kan echter botsten met het uitbouwen en behouden van concurrentiekracht. “Hierdoor balanceren bedrijven steeds vaker tussen het naleven van wet- en regelgeving, impact maken en hun eigen ethisch kompas. De toekomst vraagt dan ook om meer dan alleen aanpassingsvermogen; die vraagt om visie, samenwerking en de moed om te kiezen, ook als er geen makkelijke antwoorden zijn. De vraag aan ondernemers is of ze afwachten of zelf de regie nemen, en welke kant ze op willen gaan.”

Datagedreven werken is must

Om te kunnen voldoen aan de toegenomen wet- en regelgeving en handelssancties is het een must om datagedreven te werken. Data bieden de sleutel tot duurzame compliance. Professor dr. Albert Veenstra van de Rotter­dam School of Management, Erasmus Universiteit vertelde op het afgelopen Trade Compliance Congres hoe data en IT kunnen helpen om compliant te ondernemen. “Naast een efficiëntere naleving van wet- en regel­geving kan datagedreven werken helpen om tot meer strategische besluitvorming te komen, de samenwerking in de waardeketen te verbeteren en risico’s beter te beheersen.”

Data spelen volgens Veenstra ook een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het digitaal productpaspoort (DPP), dat vanaf 2027 verplicht wordt voor een groot aantal productgroepen. Veenstra: “Het DPP zou weleens de oplossing kunnen zijn voor het voldoen aan heel veel wet- en regelgeving. Dit wordt momenteel ook door de EU onderzocht. Wat in elk geval een voordeel voor bedrijven lijkt te zijn is dat na de invoering van het DPP het niet meer nodig is voor elke nieuwe wet een ander softwarepakket te kopen.”

Hoewel het Omnibusvoorstel van de Europese Commissie tijdelijk de druk op duurzaamheidcompliance lijkt te verlagen, vergroten productgerichte regels zoals de Ecodesign for Sustainable Products Regulation, de European Union Deforestation Regulation, het Carbon Border Adjustment Mechanism en de Forced Labour Product Ban, die in 2027 moet ingaan, juist de urgentie om duurzaamheidsdata uit de hele waardeketen op orde te hebben. “Grip houden op data en goederenstromen wordt daarmee essentieel. Niet alleen om te voldoen aan wetgeving, maar ook om duurzaamheid concreet te maken en bij te dragen aan brede welvaart in Nederland en daarbuiten. Wie digitalisering slim inzet, transformeert duurzaamheid van een verplichting tot een strategisch voordeel”, besluit Koopman.

Algemeen directeur Bart Jan Koopman van evofenedex en professor dr. Albert Veenstra van de Rotter­dam School of Management, Erasmus Universiteit waren keynotespreker op het Trade Compliance Congres 2025. Dit jaarlijkse evenement van evofenedex en Customs Knowledge vond 17 juni plaats in Veenendaal. Klik hier voor de reportage.