Achtergrond - Nederlandse bedrijven verdacht van omzeilen sancties

Een jaar na de Russische inval in Oekraïne heeft de Europese Unie op 24 februari 2023 het tiende sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. De nieuwe sancties bestaan uit aanvullende verboden op export en import. Ook zijn er 87 personen en 34 entiteiten toegevoegd aan de sanctielijst. Het niet naleven van deze - en andere - sancties is strafbaar.

De sancties tegen Rusland blijven volgens de Europese Unie (EU) nodig om maximale druk uit te oefenen op Rusland, om dit land zo te dwingen de oorlog in Oekraïne te beëindigen. Het nieuwe sanctiepakket raakt meer dan 11 miljard euro aan handelsvolume van Rusland. In het nieuwe pakket zijn aanvullende verboden opgenomen voor het exporteren van bepaalde goederen. Zoals elektronica, industriële goederen, gespecialiseerde voertuigen en onderdelen voor vrachtauto’s en straalmotoren.

Nieuwe export- en importverboden

Sinds 2014 heeft de EU geleidelijk beperkende maatregelen tegen Rusland ingesteld als reactie op de illegale annexatie van de Krim (2014), de grootschalige militaire aanval op Oekraïne (2022) en de illegale annexatie van de Oekraïense regio's Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson (2022). De beperkende maatregelen moeten de economische basis van Rusland verzwakken. Het land wordt zo afgesneden van kritieke technologieën en markten, zodat het minder gemakkelijk zijn staatskas kan spekken en zijn oorlogseconomie kan financieren. De EU heeft ook sancties aangenomen tegen Belarus, vanwege zijn betrokkenheid bij de invasie in Oekraïne, en Iran, in verband met de productie en levering van drones aan Rusland.

Het tiende sanctiepakket van de EU omvat ook nieuwe exportverboden op goederen die zowel voor civiele als militaire doeleinden gebruikt kunnen worden. Denk bij deze zogeheten dual-use-goederen aan producten en halffabricaten die Rusland kan gebruiken voor het produceren en onderhouden van onder meer drones, raketten, tanks, vliegtuigen en helikopters. Daarnaast komen er beperkingen op de export naar Rusland van bepaalde zeldzame grondstoffen en thermische camera's. Voor import vanuit Rusland zijn verboden ingesteld voor asfalt, synthetische rubbers en bitumen.

Economische sancties

In 2014 stelde de EU economische sancties in voor de handel met Rusland in specifieke economische sectoren. In maart 2015 besloten de EU‑leiders het geldende sanctie­regime af te stemmen op de volledige uitvoering van de akkoorden van Minsk. De datum daarvoor was eind december 2015. Aangezien aan die eis niet was voldaan, verlengde de Raad de economische sancties tot en met 31 juli 2016. Deze sancties zijn sinds juli 2016 telkens met zes maanden verlengd. Het besluit tot verlenging werd steeds genomen na een beoordeling van de uitvoering van de akkoorden van Minsk. Momenteel zijn de economische sancties verlengd tot en met 31 juli 2023. De sancties zijn gericht op de sectoren financiën, handel, energie, vervoer, technologie en defensie.

Meerdere van de economische sancties omvatten een verbod op de uitvoer van goederen en technologie naar Rusland. De belangrijkste uitvoerverboden betreffen:

• Goederen en technologie in de olie­raffinage­sector naar Rusland;
• Goederen en technologie in de sectoren luchtvaart, scheepvaart en ruimtevaart­industrie;
• Goederen en technologie voor tweeërlei gebruik (dual-use-goederen), dronemotoren, wapens en civiele vuurwapens, munitie, militaire voertuigen en paramilitaire uitrusting;
• Luxe­goederen.

Naast het verbod op het importeren van olie en steenkool uit Rusland, is het verboden de volgende goederen uit Rusland in te voeren:

• IJzer, staal, hout, cement en asfalt;
• Papier, synthetisch rubber en kunststoffen;
• Goud, waaronder juwelen;
• Visserij­producten, sterke drank, sigaretten en cosmetische producten.

De sancties betreffen niet alleen goederen maar ook diensten. Zo is er een verbod op het verlenen van:

• Diensten op het gebied van cryptoportemonnees, -rekeningen en bewaring van cryptoactiva;
• Architecten- en ingenieurs­diensten;
• IT-adviesdiensten en juridische advies­diensten;
• Diensten op het gebied van reclame en markt- en opinieonderzoek;
• Technische bijstand, tussenhandeldiensten of financiering of financiële bijstand.

Uitvoering en handhaving

Om ervoor te zorgen dat de sancties tegen Rusland en Belarus maximaal effect hebben, moet iedereen zich aan de sancties houden. Financiële instellingen bevriezen tegoeden en bedrijven en burgers kopen of leveren bepaalde goederen niet. Verschillende organisaties in Nederland werken samen om de sancties tegen Rusland en Belarus uit te voeren en te handhaven.

Zo houdt de Douane er toezicht op of in- en uitgevoerde goederen onder de sanctiemaatregelen vallen. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed controleert samen met de Douane de import en export van kunst- en cultuurgoederen. Voor de sancties op het gebied van luchtvaart en maritieme zaken is de Inspectie Leefomgeving en Transport de toezichthouder. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit behandelt aanvragen voor exportvergunningen, certificering en importinspecties voor dierlijke en plantaardige producten.

Voor het toezicht op de naleving van financiële maatregelen zijn het ministerie van Financiën (afgeven van vergunningen en ontheffingen), de Autoriteit Financiële Markten (toezicht op financiële instellingen, zoals beleggingsbeheerders), en De Nederlandsche Bank (toezicht op banken, pensioenfondsen en betaaldienstverleners) de bevoegde autoriteiten.

Het Openbaar Ministerie zorgt voor opsporing en vervolging van overtredingen, als een burger, bedrijf of andere organisatie zich niet houdt aan de sancties. Daarvoor wordt samengewerkt met instanties zoals de politie, andere opsporingsdiensten en toezichthouders.

Dit artikel is op 6 maart 2023 gemaakt op basis van informatie van www.rijksoverheid.nl en de officiële website van de Raad van de EU en de Europese Raad (www.consilium.europa.eu).